مهندسی ژئوتکنیک (نام علمی: Geotechnical engineering) شاخهای از مهندسی عمران است که به بررسی رفتار مهندسی مصالح زمین و مخاطرات محتمل در رابطه با احداث ابنیهمیپردازد.
ابزارهای علمی مورد استفاده در مهندسی ژئوتکنیک علوم پایهای نظیر مکانیک خاک، مکانیک سنگ، زمینشناسی مهندسی و علوم کاربردی مرتبط نظیر پی سازی، تونل سازی، و سد سازی است. در ابتدای هر پروژه عمرانی، با برنامهریزی و انجام شناساییهای محلی ژئوتکنیکی، ویژگیهای فیزیکی، مکانیکی، و شیمیایی زمین ساختگاه پروژه ارزیابی شده و مخاطرات محتمل از قبیل زمین لرزه، زمین لغزش، و روانگرایی در ارتباط با پروژه مد نظر قرار میگیرد. سپس، انواع پیها، سازههای نگهبان، عملیات خاکی، و روسازیهای پروژه تحلیل و طراحی میگردند. رادیهها، شمعها، و کیسونها، نمونه هائی از پیها، دیوارهای حائل و سدهای خاکی نمونه هائی از سازههای نگهبان، و احداث خاکریزها، گودها، تونلها، کانالها، مخازن، و مدفنهای زباله نمونه هائی از عملیات خاکی میباشند.
آشنایی با گرایش ژئو تکنیک
بنا به قدرت جاذبه، زمین هر جسمی را به سوی خود جذب میکند. ساختمانها و آسمان خراشها، سدهای بزرگ، جرثقیل های غول پیکر، اسکلهها، سکوهای نفتی و تحقیقاتی، پایۀ پلهای مختلف و تقریباً تمامی سازههای عمرانی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. در چنین شرایطی ساختمان و سازه بایستی در ارتباط مستقیم با زمینی باشد که بر روی آن قرار میگیرد و بار کلیۀ این سازهها توسط سیستمهای مختلف پی و فونداسیون به زمین، منتقل گردد. بنابراین شناخت دقیق فونداسیونها و زمین یا به عبارتی خاک بستر، جنبههای حائز اهمیتی در مهندسی عمران میباشند.
امروزه مهندسی ژئوتکنیک تحت عنوان مهندسی ژئوتکنیک، شاخهای از مهندسی عمران میباشد که به بررسی و حل مسائل مربوط به طراحی پیها از سادهترین تا پیچیدهترین آنها میپردازد. با توجه به اینکه طراحی پی به شناخت خاک بستر آن وابسته است، مهندسی ژئوتکنیک به طور خاص با شناخت مشخصات و ویژگیهای خاک، پی و موضوعات مربوط به دینامیک خاک در ارتباط بوده و میتوان چنین گفت که مبحث مهندسی ژئوتکنیک پایه و اساس مهندسی سازه است.
یک مهندس ژئوتکنیک علاوه بر اینها مباحث مربوط به تونلها، سدهای خاکی و آزمایشگاههای مکانیک خاک را نیز در زمرۀ فعالیتهای خود قرار میدهد.
دروس اصلی کارشناسی ارشد و دروس مهم مورد نیاز برای این گرایش از دورۀ کارشناسی
تعداد واحدهای مقطع کارشناسی ارشد خاک و پی نیز مانند سایر گرایشهای عمران در دوره پژوهشمحور برابر 32 واحد است که شامل 24 واحد دروس تئوری و عملی، 2 واحد سمينار و 6 واحد پاياننامه است. در دوره آموزشمحور نیز به جای 6 واحد پایاننامه، 6 واحد درس اختیاری گذرانده خواهد شد و در درس سمینار بر روی یک موضوع خاص تحقیق میشود. دروس اصلی گرایش خاک و پی عبارتند از:
مکانیک خاک پیشرفته، دینامیک خاک و مهندسی پی پیشرفته به همراه یکی از دروس ریاضیات عالی مهندسی، مکانیک محیط های پیوسته و روش اجزاء محدود
همچنین برخی از دروس اختیاری این گرایش عبارتند از:
مکانیک سنگ، مکانیک محیطهای پیوسته، روشهای عددی در مکانیک خاک،سدهای خاکی، مهندسی تونل، ژئوتکنیک دریائی، تحقیقات محلی در ساختگاه، ژئوتکنیک زیست محیطی، اندرکنش خاک و سازه، بهسازی خاک، آزمایشگاه مکانیک خاک پیشرفته، آزمایشگاه دینامیک خاک، تحقیق در عملیات و …
از دروس مهم مورد نیاز برای این گرایش از دوره کارشناسی میتوان مکانیک خاک و آزمایشگاه مکانیک خاک، مهندسی پی، استاتیک، مقاومت مصالح، دینامیک خاک(درحد پیش زمینه) و ریاضیات را نام برد.
دانشگاه های مطرح در سراسر کشور
دانشگاههای تهران در زمینه ژئوتکنیک دانشگاههای مطرحی به شمار میآیند. به طور خاص میتوان دانشکده فنی دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی تکنیک تهران)، دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی را نام برد. از دانشگاههای خارج از تهران نیز میتوان به دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه شیراز اشاره کرد.
زمینۀ فعالیت، آیندۀ شغلی و شرکت های عمرانی مرتبط با این گرایش
امکان ادامه تحصيل در گرايش خاک و پی در مقطع دکترا در داخل و خارج کشور وجود دارد. این گرایش دارای جنبههای اشتغال خوبی نیز چه در ایران و چه در خارج از کشور است. از آنجا که هر سازه بر روی فونداسیون و یا خاک بنا می شود، وجود مهندس خاک و پی در تمام کارهای عمرانی ضروری است.
در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، همسو با سیاستهای عمرانی، پروژههای سدسازی بسیار مورد توجه قرار گرفته است و به همین منظور شرکتهای پیمانکاری با مهندسین ژئوتکنیک همکاری گستردهای دارند. همچنین با توجه به گسترش ساخت و ساز، پهنه وسیعی از زمینهایی که قبلاً برای فعالیتهای عمرانی به عنوان بستر مورد استفاده قرار نمیگرفت امروزه با کمک علم ژئوتکنیک، بهسازی و به بستری مناسب تبدیل شدهاند. به همین علت تقریباً در تمامی پروژههای کوچک و بزرگ عمرانی مانند ساختمانسازی در کلان شهرها به ترسیم پروفیل خاک با استفاده از گمانهزنی، آزمایشهای در محل و آزمایشهای آزمایشگاهی نیاز میباشد. در همین راستا فارغ التحصیلان این گرایش میتوانند در شرکتهای مشاور، آزمایشگاههای مکانیک خاک و دفاتر فنی شرکتهای پیمانکاری و يا در کارهای اجرایی مشغول به کار شوند. به طور کلی میتوان گفت دانشآموختگان این دوره زمینه فنی کافی برای کار در آزمایشگاههای مکانیک خاک و تحقیقات صحرائی ژئوتکنیکی، پروژههای سدسازی، پروژههای بهسازی خاک، پروژههای زیست محیطی، پایدارسازی شیروانیها، دیوارهای حائل، طراحی شالوده در تمامی پروژههای عمرانی از قبیل ساختمانها و آسمان خراشها، دیوارهای ساحلی، بستر راهها و بزرگراهها و خطوط راهآهن، پروژههای مترو و … را دارا میباشند. از معروفترين مراکز و شرکتهای مرتبط با اين رشته میتوان به وزارت راه و شهرسازی، شهرداریها و شرکتهای دریا – خاک – پی، هندسه پارس، هگزا، خاک مسلح، سابیر و کیسون اشاره کرد.